Przepisy prawa spadkowego chronią określony krąg osób najbliższych spadkodawcy przed dokonanymi przez niego niekorzystnymi rozporządzeniami na wypadek śmierci. W tym celu ustanowiona została instytucja zachowku, dzięki której określonym osobom przysługuje roszczenie o zapłatę części wartości spadku, który otrzymałyby w wyniku dziedziczenia ustawowego po spadkodawcy, gdyby nie jego niekorzystne rozporządzenia. [więcej o zachowku przeczytasz tutaj]
Do zachowku uprawnione są jedynie osoby najbliższe spadkodawcy, pozostające z nim w relacji rodzinnej – czyli zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki itd.), małżonek oraz rodzice, którzy w danym stanie faktycznym byliby powołani do spadku po spadkodawcy z mocy ustawy. [więcej o dziedziczeniu ustawowym przeczytasz tutaj]. Jeżeli zatem którakolwiek z w/w osób nie byłaby powołana do dziedziczenia po danym spadkodawcy na podstawie ustawy, nie posiada również prawa do zachowku po nim (np. zrzekła się dziedziczenia albo odrzuciła spadek itp.).
Krąg osób uprawnionych do zachowku posiada charakter zamknięty. Innymi słowy roszczenie o zachowek generalnie nie przysługuje żadnym innym osobom, nawet gdyby teoretycznie mogły należeć do kręgu spadkobierców ustawowych po danym spadkodawcy (np. roszczenie o zachowek nie przysługuje rodzeństwu).
Do zachowku uprawnieni są tacy spadkobiercy ustawowi, którzy nie otrzymali należnej im części spadku w formie powołania do spadku, darowizny dokonanej za życia spadkodawcy lub zapisu testamentowego. Jeżeli spadkodawca otrzymał tylko część należnego mu udziału w spadku w jednej z w/w form, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia jego zachowku.
czy wydziedziczonemu przysługuje zachowek?
Spadkodawca może w określonych przypadkach pozbawić określonych spadkobierców prawa do zachowku po nim. Taka instytucja prawa spadkowego nazywa się wydziedziczeniem. [więcej o wydziedziczeniu przeczytasz tutaj]. W konsekwencji osoba wydziedziczona nie może skutecznie domagać się zachowku po spadkodawcy.
czy zachowek przysługuje zstępnym wydziedziczonego spadkobiercy?
Pozbawienie przez spadkodawcę prawa do zachowku jego zstępnego, nie odnosi jednak skutku wobec dalszych zstępnych (np. wobec wnuków – dzieci wydziedziczonego spadkobiercy). W konsekwencji zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.
czy zachowek podlega dziedziczeniu?
Roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu przez spadkobierców osoby uprawnionej do zachowku, jednak wyłącznie pod warunkiem, że spadkobierca osoby uprawnionej do zachowku, sam należy do grupy osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Najprostszym przykładem dopuszczalności dziedziczenia roszczenia o zachowek będzie sytuacja wnuka, który odziedziczy po swoim rodzicu (tzw. „drugi spadkodawca”) roszczenie tego rodzica o zachowek po swoich rodzicach (tzw. „pierwszy spadkobierca”).