Obliczanie szczegółowej wysokości kwoty zachowku następuje w kilku etapach, obejmujących:
- obliczenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku
- obliczenie wartości spadku na potrzeby ustalenia zachowku (inaczej określanej jako substrat zachowku)
- ustalenie wielkości należnego zachowku
- obliczenie wartości (kwoty) zachowku
obliczenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku
Na potrzeby ustalenia podstawy obliczenia zachowku, w pierwszej kolejności należy obliczyć udział spadkowy osoby uprawnionej. [więcej o tym, komu należy się zachowek przeczytasz tutaj]. Udział taki ustala się odrębnie dla każdego uprawnionego do zachowku i oblicza według reguł obowiązujących przy dziedziczeniu ustawowym [więcej o dziedziczeniu ustawowym przeczytasz tutaj], z pewnymi modyfikacjami wynikającymi z regulacji zachowku. Na mocy tych przepisów wprowadza się fikcyjne założenie, w myśl którego przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Ustalony w ten sposób krąg spadkobierców może być zatem szerszy, aniżeli krąg spadkobierców ustawowych.
Przy obliczaniu udziału spadkowego należy również uwzględnić, czy spadkobiercy wydziedziczeni i ci, którzy zrzekli się dziedziczenia, nie posiadają zstępnych. W określonych sytuacjach tacy zstępni byliby bowiem uwzględnieni w kręgu spadkobierców ustawowych (np. jeżeli zrzeczenie się dziedziczenia nie obejmowało zstępnych) [więcej o prawie do zachowku zstępnych wydziedziczonego przeczytasz tutaj]
Obliczony udział spadkowy uprawnionego do zachowku przybiera formę ułamka zwykłego.
obliczenie wartości spadku. Co to jest substrat zachowku?
Kolejny etap stanowi obliczenie wartości spadku. Chodzi o tzw. czystą wartość spadku (czyli aktywa umniejszone o długi spadkowe). Przepisy nakazują przy tym, aby na potrzeby obliczania zachowku nie traktować jako długów spadkowych zawartych w testamencie zapisów zwykłych i poleceń. Z drugiej strony do wartości spadku dolicza się również różnego rodzaju darowizny uczynione przez spadkodawcę [więcej o sposobie rozliczania darowizn przy obliczaniu zachowku przeczytasz tutaj] oraz zawarte w testamencie zapisy windykacyjne.
Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że wartość spadku ustala się według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku.
Obliczenie wartości stanu czynnego spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu oraz wartością zapisów windykacyjnych prowadzi do ustalenia tzw. substratu zachowku. Jest to wartość, w odniesieniu do której oblicza się konkretną kwotę zachowku należnego uprawnionemu.
ustalenie wielkości należnego zachowku
Zachowek to uprawnienie spadkobiercy do otrzymania ze spadku określonej jego części (ułamka), którą dana osoba otrzymałaby, gdyby dziedziczyła w oparciu o ustawę. Zachowek może wynosić połowę udziału, który dana osoba otrzymałaby w razie dziedziczenia ustawowego, a w przypadku gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo zstępny jest małoletni, 2/3 tego udziału. [więcej o tym, ile wynosi zachowek przeczytasz tutaj]
obliczenie wartości (kwoty) zachowku
Dla obliczenia wartości zachowku (konkretnej kwoty zachowku) należy zestawić wartości obliczone w trzech poprzednich etapach. Zatem obliczony dla danego spadkodawcy udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku (ułamek zwykły) należy pomnożyć przez należną danemu uprawnionemu wielkość zachowku (ułamek 1/2 albo 2/3) i uzyskany w wyniku tego działania ułamek pomnożyć przez obliczony substrat zachowku (wartość spadku). Uzyskany wynik stanowi wartość (kwotę) zachowku należnego danej osobie.